حدیث رفع عنوان دو حدیث از پیامبر اسلام (ص) است که یکى متضمن رفع تکلیف و لوازم آن، یا رفع آثار وضعى یا تکلیفىِ برخى کارها از مکلّفان، در دین اسلام، در وضعى خاص است. و دیگرى ناظر به نفى تکلیف یا نفى برخى احکام از افرادى معین است.

 حدیث اول، با تفاوت هایى اندک در تعبیرات و با اختلاف در تعداد مصداق هاى رَفع، در بیشتر منابع و جوامع معتبر متقدم و متأخر شیعى، به نقل ‌از امام‌ صادق‌ و امام ابوالحسن الرضا (ع)، از پیامبر (ص) روایت، و در مجموع از نظر سند، صحیح یا معتبر تلقى شده است.

مضمون اولیه حدیث، با توجه به کامل‌ترین صورت آن چنین است: “از امت مسلمان نُه چیز برداشته شده است: ۱٫ خطا، ۲٫ فراموشى، ۳٫ آنچه نمی‌دانند، ۴٫ آنچه تاب و توانش را ندارند (مالایطیقون)، ۵٫ آنچه از سرِ اضطرار انجام می‌دهند، ۶٫ کارى که به مجبور شوند (اکراه)، ۷٫ فال بد زدن، ۸٫ از روى وسوسه به آفرینش اندیشیدن، ۹٫ رشک ورزیدن تا زمانى که بر زبان یا دست جارى نشود”.[۱] این حدیث، علاوه بر توضیحات شارحان، محل دقت‌نظر و توضیح عالمان اصول فقه (معمولاً در مبحث مجمل و مبین در آثار متقدم اهل‌سنّت)، به‌ویژه موشکافی هاى اصولیان متأخر شیعه امامى (از نظر استناد به عبارت «مالایعلمون» براى اثبات اصل برائت در شبهات حکمى تحریمى) قرار گرفته است. دومین حدیث مشهور به رفع (رَفْعُ القلم)، حدیثى نبوى است که در منابع اهل سنّت به چند طریق از امام على (ع)، همچنین از عایشه نقل شده است.

پی نوشت :

 [۱] کلینى، کافی، ج ۲، ص ۴۶۳؛ شیخ صدوق، توحید، ۳۵۳؛ شیخ صدوق، خصال، ج ۲، ص۴۱۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۲، ص ۲۸۰، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق. “عن ابی عبدالله علیه السلام قال، قال رسول الله صلی الله علیه و آله: رفع عن امتی تسعة: الخطأ و النسیان، و ما اکرهوا علیه، و ما لا یطیقون، و ما لا یعلمون، و ما اضطروا الیه، و الحسد، و الطیرة و التفکر فی الوسوسة فی الخلق ما لم ینطق بشفة”.